بازسازی بوم‌سازگانی: رهیافتی اثربخش در دستیابی به پایداری شهری

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشکاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش محیط زیست، گروه مدیریت، برنامه‌ریزی و آموزش محیط‌زیست، دانشکده محیط‌زیست، دانشگاه تهران

چکیده

پس از انقلاب صنعتی، تخریب گسترده محیط‌زیست دغدغه‌ای را در میان نخبگان محیط‌زیستی به وجود آورد تا به ارائه راهکارهایی برای بازگرداندن بوم‌سازگان‌هایی تخریب شده به وضعیت مطلوب و یا پیش از تخریب بپردازند. هدف پژوهش حاضر، تبیین مفهوم بازسازی بوم‌شناختی (احیای اکوسیستمی) در سطح بوم‌سازگان (اکوسیستم) و تشریح پیوند آن با توسعه پایدار شهری است. در پژوهش حاضر از روش مرور و تحلیل اسنادی بهره گرفته شد. یافته‌ها حاکی از آن بود که با نگرش بوم‌سازگانی به تاثیرات بازسازی بوم‌سازگانی بر شهر‌ها، می‌توان آن‌ها را در دو مقیاس "سیمای سرزمین در مقیاس شهر" و "شهر به عنوان بخشی از یک بوم‌سازگان یکپارچه" بررسی نمود. در هر دو مقیاس، بازسازی بوم‌شناختی موجب بازسازی و توسعه پایداری شهری می‌گردد؛ اما به طور کلی می‌توان گفت خصوصا در شرایطی که شهر به عنوان بخشی از بوم‌سازگانی کلان مدنظر قرار گیرد و بازسازی در مناطقی که پتانسیل و تنوع بالای حیات دارند مثل مناطق حفاظت شده اتفاق بی‌افتد، شهر شاهد اثرات مثبت بیشتری خواهد بود. در برنامه‌های مدیریتی و همچنین اسناد فرادست کلان شهر مشهد دیدگاه بوم‌سازگانی به تازگی مورد توجه قرارگرفته است. در این مطالعه به مواردی از برنامه‌های بازسازی بوم شناختی در راستای اسناد فرادست و در جهت دستیابی به توسعه پایدار در این کلانشهر اشاره و پیشنهاداتی کاربردی در این مسیر ارائه شده است. نتایج پژوهش حاضر در قالب مدل مفهومی "بازسازی بوم‌سازگانی و پایداری شهری" ارائه شد تا نشان ‌دهد چگونه بازسازی بوم‌سازگانی پیش‌بایست و لازمه تحقق پایداری شهری است.

کلیدواژه‌ها


ابدی، بیژن؛ جلالی، محمد؛ موسوی، سید بهمن. (1396). تحلیل مسیر رفتار حفاظت منابع آب در بخش کشاورزی و بازسازی دریاچه ارومیه: مورد مطالعه کشاورزان حوضه جنوبی دریاچه ارومیه. علوم ترویج و آموزش کشاورزی، 13(2)، 251-268.
اسحاقی، سید رضا؛ حجازی، یوسف؛ حسینی، سید محمود؛ رضایی، عبدالمطلب. (1399). تحلیل شبکه اجتماعی سازمان‌‏های فعال در بازسازی دریاچه ارومیه. فصلنامه علوم محیطی، 18(4)، 239-258.
اسکندری دامنه، حامد؛ نوروزی، حسین؛ خسروی، حسن؛ رفیعی، حامد؛ طاهری ریکنده، عمران. (1394). امکان‌سنجی اجرای طرح کم کاشت در راستای بازسازی تالاب جازموریان؛ مطالعه موردی شهرستان جیرفت. راهبردهای توسعه روستایی، 2(3)، 287-298.
ایرانی بهبهانی، هما؛ زندی، شهین؛ ابرکار، مهرو. (1381). بقا محیط طبیعی درون‌شهری و استفاده بهینه از آن (مطالعه موردی: دره فرحزاد). محیط‌شناسی، 28(30)، 43-54.
برومند، امیرعلی؛ کریمی، آزاده. (1400). بازمفهوم پردازی الگوی اکوتوریسم پایدار مبتنی بر مشارکت مردمی. مطالعات علوم محیط‌زیست، 6(1)، 3419-3433.
بوتکین، دنیل؛ کلر، دوراد. (1394). شناخت محیط‌زیست، زمین سیاره زنده. مترجم عبدالحسین وهاب‌زاده. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
بیگلر فدافن، مصطفی؛ دانه کار، افشین. (1396). ارائه راهکارهای مدیریت یکپارچه تالاب آلماگل در جهت بازسازی و بازسازی تالاب. اکوبیولوژی تالاب، ۹ (۴)، ۲۲-۵.
جارویس، پیتر. (1387). مبانی بوم‌شناسی و مسائل محیط‌زیست. مترجم مظفر شریفی. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
دانشگاه فردوسی مشهد (گروهی از نویسندگان). (1396). سند توسعه محیط‌زیست کلان‌شهر مشهد.
ذوالفقاری، حسن. (1391). مبانی محیط‌زیست. کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی.
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ بوزرجمهری، خدیجه. (1384). تحلیل جایگاه دانش بومی در توسعه پایدار روستایی. برنامه‌ریزی و آمایش فضا. ۹ (۱)، ۱۷-۴۵.
رهنما، محمدرحیم؛ اسدی، امیر؛ رضوی، محمدمحسن. (1392). تحلیل فضایی قیمت مسکن با استفاده از رگرسیون وزنی جغرافیایی (مطالعه موردی شهر مشهد). فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، (7)4، 84-73.
زبردست، لعبت؛ جعفری، حمیدرضا. (1390). ارزیابی روند تغییرات تالاب انزلی با استفاده از سنجش از دور و ارائه راه‌حل مدیریتی. محیط‌شناسی، 37(57)، 1-8.
ساتن، فیلیپ دبلیو. (1397). درآمدی بر جامعه‌شناسی محیط‌زیست. مترجم صادق صالحی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت).
سازمان حفاظت محیط‌زیست (گروهی از نویسندگان: زهرا جواهریان، سید امیر فاتح وحدتی، علیرضا رحمتی، لیلا زمانی). (1395). اهداف توسعه پایدار. دفتر توسعه پایدار و اقتصاد محیط‌زیست معاونت آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست. تهران: نشر حک.
سلیمانی، علیرضا؛ اسدی، مریم. (1396). روان‌شناسی محیطی (اخلاق، رفتار و طراحی شهری). تهران: انتشارات طحان.
طاهری، حمید؛ ملک سعیدی، حمیده؛ جلالی، محمد. (1398). عوامل مؤثر بر پذیرش طرح‌ مدیریت آب در راستای بازسازی دریاچه ارومیه توسط کشاورزان شهرستان نقده. تحقیقات منابع آب ایران، 15(2)، 265-277.
طباطبائی یزدی، فاطمه. (1397). تأثیرات تخریب زیستگاه بر روی فراجمعیت‌های ول معمولی (پستانداران: جوندگان). جغرافیا و مخاطرات محیطی، (4)7، 30-19.
طرازکار، محمدحسن؛ زیبایی، منصور؛ سلطانی، غلامرضا. (1395). شناسایی و رتبه‌بندی راهکار‌های بازسازی تالاب بین‌المللی بختگان با رویکرد تاپسیس فازی. اکوبیولوژی تالاب، ۸ (۱)، ۳۸-۲۱.
فولادی، مهدی؛ مهدوی نجف‌آبادی، رسول؛ رضایی، مرضیه؛ مسلمی، حمید. (1399). تدوین راهبردهای مدیریتی حفاظت و بازسازی تالاب جازموریان با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیارة VIKOR. کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، 8(2)، 107-135.
کان، پیتر؛ کلرت، استیفن. (1393). کودک و طبیعت (درس‌نامه مدرسه طبیعت) پژوهش‌های روانی، اجتماعی - فرهنگی و تکاملی (مجموعه مقالات). مترجمان عبدالحسین وهاب‌زاده، آرش حسینیان. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
کریشنارائو، پی نینتی. (1394). توسعه پایدار؛ اقتصاد و سازوکارها. مترجم: احمدرضا یاوری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کیانی، واحد. (1393). درآمدی بر بوم‌شناسی سیمای سرزمین. تهران: انتشارات دی نگار. 
مثنوی، محمدرضا. (1381). پایداری شهری و نگرش‌های اکولوژیکی : ضرورت بسترسازی مشترک برای کاربرد نظریه. محیط‌شناسی، 28(30)، 11-22.
محمدی روزبهانی، مریم؛ چوبکار، نسرین؛ رضایی منش، محیا؛ کاکولکی، شاپور. (1397). بازسازی تالاب شادگان، فرصت آبزی‌پروری و مهار ریزگردها با زهاب صنعت نیشکر خوزستان. مجله بهره‌برداری و پرورش آبزیان، 7(4)، 29-40.
مولائی، آیت. (1399). چالش‌های راهبرد حقوقی بازسازی دریاچه ارومیه. مجلس و راهبرد، 27(104)، 69-93.
میلر، جی تی. (1392). زیستن در محیط‌زیست. مترجم مجید مخدوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
وارسته‌مرادی، حسین؛ قلی‌پور، مصطفی؛ سلمان‌ماهینی، عبدالرسول. (1394). ارزیابی زیستگاه حیات‌وحش (جلد 2). تهران: نشر دی نگار.
یعقوبی، جعفر؛ مولان نژاد، لقمان. (1396). بررسی نگرش کشاورزان شهرستان میاندوآب نسبت به مشارکت در فرایند حفظ و بازسازی دریاچه ارومیه و عوامل مرتبط با آن. علوم ترویج و آموزش کشاورزی، 13(1)، 47-58.
یونسکو. (1379) آموزش برای یک آینده پایدار. مترجم: حسن پویان، تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست.
Abelson, A., Halpern, B. S., Reed, D. C., Orth, R. J., Kendrick, G. A., Beck, M. W., ... & Nelson, P. A. (2016). Upgrading marine ecosystem restoration using ecological‐social concepts. BioScience, 66(2), 156-163.‏
Alam, K. (2013). Factors affecting public participation in river ecosystem restoration: using the contingent valuation method. The Journal of Developing Areas, 223-240.
Andam, K. S., Ferraro, P. J., & Hanauer, M. M. (2013). The effects of protected area systems on ecosystem restoration: a quasi‐experimental design to estimate the impact of Costa Rica's protected area system on forest regrowth. Conservation Letters, 6(5), 317-323.‏
Aradottir, A. L., & Hagen, D. (2013). Ecological restoration: approaches and impacts on vegetation, soils and society. Advances in Agronomy, 120, 173-222.‏
Aronson, J., Clewell, A. F., Blignaut, J. N., & Milton, S. J. (2006). Ecological restoration: A new frontier for nature conservation and economics. Journal for Nature Conservation, 14(3-4), 135-139.‏
Bakker, J. D., & Wilson, S. D. (2004). Using ecological restoration to constrain biological invasion. Journal of applied Ecology, 41(6), 1058-1064.‏
Blangy, S., & Mehta, H. (2006). Ecotourism and ecological restoration. Journal for Nature Conservation, 14(3-4), 233-236.‏
Brandt, J. S., Radeloff, V., Allendorf, T., Butsic, V., & Roopsind, A. (2019). Effects of ecotourism on forest loss in the Himalayan biodiversity hotspot based on counterfactual analyses. Conservation Biology, 6(33), 1318-1328.
Cao, S. (2010). Socioeconomic road in ecological restoration in China. Environmental Science & Technology. 44 (14). 5328–5329.
Choi, Y. D. (2007). Restoration ecology to the future: a call for new paradigm. Restoration Ecology, 15(2), 351-353.‏
Chunhui, L., Xiaokang, Z., Shaofeng, N. I. U., Yanpeng, C. A. I., Nan, S. H. E. N., & Aiping, P. A. N. G. (2009). Research progress in protection and restoration of urban wetlands. Progress in Geography, 28(2), 271-279.‏
Clarkson, B. D., & Kirby, C. L. (2016). Ecological restoration in urban environments in New Zealand. Ecological management & restoration, 17(3), 180-190.‏
Clarkson, B. D., & McQueen, J. C. (2014). Ecological restoration in Hamilton City, North Island, New Zealand”.‏ 16th International Conference, Society for Ecological Restoration, 1-6.
Clewell, A. F., & Aronson, J. (2012). Ecological restoration: principles, values, and structure of an emerging profession. Island Press.‏
Connelly, N. A., Knuth, B. A., & Kay, D. L. (2002). Public support for ecosystem restoration in the Hudson River Valley, USA. Environmental Management, 29(4), 467-476.‏
De Groot, R. S., Blignaut, J., Van Der Ploeg, S., Aronson, J., Elmqvist, T., & Farley, J. (2013). Benefits of investing in ecosystem restoration. Conservation Biology, 27(6), 1286-1293.‏
Drew, J. A. (2005). Use of traditional ecological knowledge in marine conservation. Conservation biology, 19(4), 1286-1293.‏
Eckersley, R., Minteer, B., & Taylor, B. P. (2002). Democracy and the Claims of Nature.‏ 153-172.‏
Elmqvist, T., Setälä, H., Handel, S. N., Van Der Ploeg, S., Aronson, J., Blignaut, J. N., ... & De Groot, R. (2015). Benefits of restoring ecosystem services in urban areas. Current opinion in environmental sustainability, 14, 101-108.‏
Halme, P., Allen, K. A., Auniņš, A., Bradshaw, R. H., Brūmelis, G., Čada, V., ... & Zin, E. (2013). Challenges of ecological restoration: lessons from forests in northern Europe. Biological Conservation, 167, 248-256.‏
Harris, J. A., Hobbs, R. J., Higgs, E., & Aronson, J. (2006). Ecological restoration and global climate change. Restoration Ecology, 14(2), 170-176.‏
Herringshaw, C. J., Thompson, J. R., & Stewart, T. W. (2010). Learning about restoration of urban ecosystems: a case study integrating public participation, stormwater management, and ecological research. Urban Ecosystems, 13(4), 535-562.‏
Higgs, E. (2003). Nature by design: people, natural process, and ecological restoration. MIT Press.‏ 179.
Holl, K. (2020). Primer of Ecological Restoration. Island Press. 202.
Iftekhar, M. S., Polyakov, M., Ansell, D., Gibson, F., & Kay, G. M. (2017). How economics can further the success of ecological restoration. Conservation Biology, 31(2), 261-268.‏
Johnson, C. R., Chabot, R. H., Marzloff, M. P., & Wotherspoon, S. (2017). Knowing when (not) to attempt ecological restoration. Restoration Ecology, 25(1), 140-147.‏
Jørgensen, D. (2013). Ecological restoration in the Convention on Biological Diversity targets. Biodiversity and Conservation, 22(12), 2977-2982.‏
Kaiser-Bunbury, C. N., Mougal, J., Whittington, A. E., Valentin, T., Gabriel, R., Olesen, J. M., & Blüthgen, N. (2017). Ecosystem restoration strengthens pollination network resilience and function. Nature, 542(7640), 223-227.‏
Keenelyside, K., Dudley, N., Cairns, S., Hall, C., & Stolton, S. (2012). Ecological restoration for protected areas: principles, guidelines and best practices, (Vol. 18). IUCN.‏
Lee, M., & Hancock, P. (2011). Restoration and stewardship volunteerism. In Human Dimensions of Ecological Restoration (pp. 23-38). Island Press, Washington, DC.‏
Li, C., & Zeng, Y. (2018). The Planning Practice Study of Urban Green Space System in High-Density Urban Areas Based on the Concept of Ecological Restoration and Urban Repairing. 7th International Conference on Energy, Environment and Sustainable Development (ICEESD 2018), Atlantis Press.‏
Liao, C., Li, H., Lv, G., Tian, J., & Xu, Y. (2020). Effects of ecological restoration on soil properties of the Aeolian sandy land around Lhasa, southern Tibetan Plateau. Ecosphere, 11(1), e03009.‏
Ma, H., Lv, Y., & Li, H. (2013). Complexity of ecological restoration in China. Ecological Engineering, 52, 75-78.‏
Martin, D. M. (2017). Ecological restoration should be redefined for the twenty‐first century. Restoration Ecology, 25(5), 668-673.‏
McManus, P. (2006). Mangrove battle lines: culture/nature and ecological restoration. Australian Geographer, 37(1), 57-71.‏
Meli, P., Herrera, F. F., Melo, F., Pinto, S., Aguirre, N., Musálem, K., ... & Brancalion, P. H. (2017). Four approaches to guide ecological restoration in Latin America. Restoration Ecology, 25(2), 156-163.‏
Murcia, C., Guariguata, M. R., Andrade, Á., Andrade, G. I., Aronson, J., Escobar, E. M., ... & Montes, E. (2016). Challenges and prospects for scaling‐up ecological restoration to meet international commitments: Colombia as a case study. Conservation Letters, 9(3), 213-220.‏
Ning, F. S., You, X., & Yang, H. L. (2005). Countermeasures for Ecological and Landscape Restoration of Abandoned Quarries in Urban District of Chongqing City [J]”. Bulletin of Soil and Water Conservation, 3, 77-80.‏
Senos, R., Lake, F. K., Turner, N., & Martinez, D. (2006). Traditional ecological knowledge and restoration practice. In: Apostol, Dean; Sinclair, Marcia, eds. Restoring the Pacific Northwest: the art and science of ecological restoration in Cascadia. Washington, DC: Island Press: 393-426. Chapter 17. 393-426.‏
Sodhi, N. S., & Ehrlich, P. R. (Eds.). (2010). Conservation biology for all. Oxford University Press.‏
Standish, R. J., Hobbs, R. J., & Miller, J. R. (2013). Improving city life: options for ecological restoration in urban landscapes and how these might influence interactions between people and nature. Landscape ecology, 28(6), 1213-1221.‏
Suding, K., Higgs, E., Palmer, M., Callicott, J. B., Anderson, C. B., Baker, M., & Schwartz, K. Z. (2015). Committing to ecological restoration. Science, 348(6235), 638-640.‏
Wallace, K. J., & Clarkson, B. D. (2019). Urban forest restoration ecology: a review from Hamilton, New Zealand. Journal of the Royal Society of New Zealand, 49(3), 347-369.‏
Wortley, L., Hero, J. M., & Howes, M. (2013). Evaluating ecological restoration success: a review of the literature. Restoration ecology, 21(5), 537-543.‏
Yokohari, M., & Amati, M. (2005). Nature in the city, city in the nature: case studies of the restoration of urban nature in Tokyo, Japan and Toronto, Canada. Landscape and ecological engineering, 1(1), 53-59.‏
Young, T. P. (2000). Restoration ecology and conservation biology. Biological conservation, 92(1), 73-83.‏
Yu, D., Xun, B., Shi, P., Shao, H., & Liu, Y. (2012). Ecological restoration planning based on connectivity in an urban area. Ecological Engineering, 46, 24-33.‏