آسیب‌شناسی جایگاه حوزه ترویج علم در اسناد بالادستی کشور

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

عضو هیئت علمی / مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

چکیده

چکیده
هدف: ترویج علم ازجمله مباحث نوینی است که در سال‌های اخیر توجه زیادی به آن معطوف شده است. ترویج علم تلاش برای انعکاس اندیشه‌های علمی به روشی است که عموم افراد بتوانند مفاهیم اساسی یک علم را درک کنند. نظر به اهمیت و جایگاه موضوع همگانی‌سازی علم، این پژوهش به‌منظور پیگیری و نقد سیاست‌های حوزه ترویج علم کشور بر مبنای اسناد بالادستی کشور شکل گرفته است.
روش: این پژوهش از نظر ماهیت تحقیق، از نوع توصیفی-تحلیلی است و در آن از روش تحلیل محتوا و بررسی اسنادی استفاده شده است. با بررسی محتوایی اسناد بالادستی و سیاست‌های کشور در این مطالعه، درمجموع 11 سند و سیاست که به موضوع ترویج علم پرداخته‌اند مورد تحلیل قرار گرفت. تلاش شد که مشخص شود هرکدام از این موارد به چه جنبه‌ای از موضوع ترویج علم توجه داشته‌اند.
یافته‌ها: بر مبنای این مطالعه مشخص شد که به طور واضح سیاست و برنامه عملیاتی به منظور ترویج علم در کشور تدوین نشده است. با این حال، سند «نقشه جامع علمی سلامت کشور»، موضوع همگانی‌سازی علوم را در ارزش‌ها و راهبردها گنجانده، نهادهای مرتبط را تا حد زیادی معرفی کرده و به برخی ابزارها به‌منظور تحقق این امر اشاره کرده و شاخص‌هایی را نیز به‌منظور ارزیابی میزان تحقق آنها پیشنهاد داده است. به‌این‌ترتیب مشخص می‌شود که این سند در مقایسه با سایر اسناد و سیاست‌ها در این زمینه بهتر عمل کرده است. «نقشه جامع علمی کشور» نیز به‌جز شاخص‌های ارزیابی، تلاش کرده سایر وجوه و ابعاد موضوع ترویج را مدنظر قرار دهد. سایر اسناد مورد مطالعه نیز کم و بیش به جنبه‌های مختلف موضوع ترویج علم پرداخته‌اند.

کلیدواژه‌ها


بالوچ، مجتبی (۱۳۹۰). آسیب‌شناسی فرآیند خط‌مشی‌گذاری و تدوین راهبردهای کلان  نظام  اداری کشور. پژوهش‌نامه علوم راهبردی. تهران: انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملّی.
بنافی، مسعود؛ نوروزی، محمد (1392). تحلیل آسیب شناسانه از ترجمان اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران در برنامه‌های عملیاتی: ملاحظاتی سیاستی. فصلنامه برنامه و بودجه، 18 (۴) :۱۶۱-۱۹۵.
پایا، علی (1385). دانشگاه، تفکر علمی، نوآوری، و حیطه عمومی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
پورعباسی، ع.، و امامی رضوی، س.، و خیری، ز.، و نقوی الحسینی، س.، و لاریجانی، ب. (1398). تبیین جایگاه بیانیه گام دوم انقلاب در اسناد سیاستی جمهوری اسلامی ایران و الگوی پیاده سازی مفاهیم آن در نظام آموزش عالی سلامت. طب و تزکیه، 28(3 )، 1-10.
حیدری، آزاده؛ حسن‌زاده، محمد؛ حریری، نجلا و نوشین فرد، فاطمه (1391). سازوکار ملی ترویج علم در ایران؛ با تمرکز بر سیاست‌گذاری و پیاده‌سازی، سیاست علم و فناوری، دوره 4(3)، 17-38.
خانیکی، هادی؛ زردار، زرین (1393). علم در رسانه‌ها، بررسی فرایند برساخته شدن علم در چارچوب‌های رسانه‌ای. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. دوره 29(4)، 875-902.
سند جامع توسعه هوافضای کشور (1391). https://sccr.ir/Files/18080.pdf
سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران در افق 1404هجری شمسی (1382). بازیابی شده در وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای: http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=9034
سند گسترش کاربرد فناوری نانو در افق  ۱۴۰۴ (1396). http://1404.nano.ir/index.php?ctrl=static_page&lang=1&id=4500
سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی (1392). https://www.sccr.ir/Files/18125.pdf
سند ملی زیست فناوری جمهوری اسلامی ایران (1393). http://biodc.isti.ir/uploads/14/old/14_316_47_sanad.pdf
سیاست‌های کلی نظام در دوره چشم‌انداز (1382). https://rc.majlis.ir/fa/law/show/132299
سیاست‌ها و اولویت‌های پژوهش و فنّاوری کشور در بازه زمانی 1396 تا 1400 (1396). https://band56.semat.ir/Content/103.pdf
سیاست‌های کلی علم و فناوری (1393). https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27599
شیخ جباری، محمدمهدی؛ اجاق، سیده زهرا (1391). ساختار ارتباطات علم و جامعه در ایران: ترویج علم. نشریه نشاء علم، دوره 2(2)، 64-70.
فلیک، اووه (1399). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
قدیمی، اکرم (1388). تدوین شاخص‌های ترویج علم به‌منظور دستیابی به الگویی مناسب. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
قدیمی، اکرم (1390). جایگاه ترویج علم در اسناد توسعه و کلان کشور. در مجموعه مقالات و مذاکرات سومین سمینار فیزیک و لزوم همگانی کردن آن. تهران: فرهنگستان علوم.
قدیمی، اکرم (1396). ترویج علم: روش‌ها، شاخص و نمونه‌های موردی. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
قدیمی، اکرم؛ حجازی، الهه (۱۴۰۰). الگوی ترویج علم در ایران: یک مطالعه داده بنیاد. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، (۱) :۱۵۳-۱۸۲.
کاتوزیان، ناصر (1400). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران. تهران: گنج دانش.
مطلبی، داریوش (1396). کتابخانه‌های عمومی در خدمت ترویج علم. فصلنامه نقد کتاب اطلاع‌رسانی و ارتباطات، ۴ (۱۳ و ۱۴) :۱۸۳-۲۰۰.
نقشه جامع علمی سلامت کشور (1389). شورای عالـی انقلاب فرهنگی، کمیته تخصصی سـلامت و  علوم زیستی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
نقشه مهندسی فرهنگی کشور (1392). شورای عالی انقلاب فرهنگی.  http://www.sccr.ir/UserFiles/entesharat/%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3_%20%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF__opt.pdf
سند نقشه جامع علمی کشور (1389). دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.  http://iranculture.org/fa/simpleview.aspx?provID=1735
Ghadimi A, Hejazi E. (2021). Science popularization model in Iran: a Grounded Theory study. IRPHE, 27 (1):153-182.
Lima, Márcia Tait., Ednalva, Felix das Neves, Dagnino, Renato (2008). Popularization of science in Brazil: getting onto the public agenda, but how? Journal of science communication, 7(4): 1-8.