آینده ‏پژوهی و روش دلفی

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

استادیار گروه آینده‌اندیشی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور

چکیده

آینده ­پژوهی دانشی فرا تمدنی و فرا رشته ­ای است که کشف آینده ­های محتمل و تلاش به منظور ساخت آینده‌های مطلوب را سر لوحه اهداف خود قرار داده است. این دانش می­ کوشد آینده‌های مرجح و مبتنی بر امیال و آرزوهای انسآن ها را خلاقانه تصور و ما را در راستای ساخت آینده مطلوب­مان هدایت کند. به همین دلیل امروزه آینده‌پژوهی بسیار مورد توجه جوامع مختلف قرار گرفته است به نحوی که از این رشته دانشگاهی تحت عنوان علم و هنر ساخت آینده یاد می­ شود. کشورهای مختلف جهان سعی دارند ابتدا به کسب و فراگیری این دانش به عنوان ابزاری کارآمد و راهبردی بپردازند و سپس به بازآفرینی آن هم­سو و متناسب با ارزش ­ها، فرهنگ‌ها و هنجارهای اجتماعی خود همت بگمارند. دولت­ها می­ کوشند تا با استعانت از آینده‌پژوهی به تسخیر پیش­دستانه آینده­ فائق آیند تا در تعامل با دنیای ناشناخته و وهم‌انگیز آینده؛ تنها عنصری بی‌تفاوت، تسلیم و نظاره­گر نباشند. آنها می‌خواهند درراستای ساخت آینده مطلوب و مورد وفاق خود، فعالانه گام بردارند. با این رویکرد هوشمندانه بشر نه تنها در مواجهه با آینده و دریای ژرف تغییرات غافلگیر نخواهند شد، بلکه با آگاهی و شناخت کامل آینده و با نگاهی خوش‌بینانه به استقبال آن می‌رود. با این تصور و بینش است که افراد در جوامع و در تعامل با فرایند جهانی‌شدن به عنصری کنشگر و تصمیم‌گیرنده مبدل خواهند شد. هدف این مقاله، اشاره­ به اصول و مبانی آینده­پژوهی و آموزه­های آن و به طور خاص به  روش دلفی به عنوان روشی کیفی و مطرح در حوزه آینده ­پژوهی است. روش دلفی گرچه از سایر علوم به آینده‌پژوهی ورود یافته ولی به مرور، در حوزه آینده ­پژوهی بازآفرینی شده و به عنوان  روشی پرکاربرد و سرآمد معرفی شده است که به خوبی قادر خواهد بود از دانش ضمنی خبرگان حوزه‌های مختلف در راستای اهداف آینده‌پژوهی استفاده کند. با این ویژگی است که روش دلفی در آینده‌پژوهی کاملاً متمایز از سایر علوم است. در این مقاله از روش اسنادی استفاده شد تا ضمن پرداختن به چیستی آینده‌پژوهی به این پرسش بپردازد که برای روش دلفی چه مزایا و معایبی را می‌توان برشمرد؟

کلیدواژه‌ها


اسلاتر، ر. (1386). دانش واژه‏ آینده‏پژوهی. ترجمه: کرامت‏زاده، عبدالمجید، فرزاد، محمدرضا، ناظمی، امیر. تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
اسلاتر، ر. (1390). نواندیشی برای هزاره‏ نوین: مفاهیم، روش‏ها و ایده‏های آینده‏پژوهی. مترجم: ملکی‏فر، عقیل و همکاران. تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
بنیاد توسعه فردا (1385). روش‌های آینده‌نگاری تکنولوژی، تهران: گلبان.
پایا، ع.؛ حیدری، ا. ه. و همکاران (1394). آشنایی با برخی تجارب آینده‏نگاری و آینده‏پژوهی در جهان. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
پایا، ع.؛ حیدری ا. ه.؛ امامی، ی. (1388). گزارش نهایی فاز اول طرح پامفا  1404، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
پدرام، ع.؛ جلالی­وند، ع. (1391). آشنایی با آینده­پژوهی، تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
حاجیانی، ا. (1392). اصول و روش­های آینده­پژوهی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
خزایی، س.؛ پدرام، ع. (1381). راهنمای گام به گام آینده‌پژوهی راهبردی، تهران: مرکز آینده‌پژوهی و اطلاع رسانی دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
خزایی، س.؛ محمود­زاده، ا. (1392). آینده­پژوهی. اصفهان: پارس ضییاء.
شوارتز، پ. (1387). هنر دورنگری. ترجمه: علیزاده، عزیز. تهران: انتشارات مرکز آینده‏پژوهی علوم فناوری دفاعی.
عالی زاده، ع. (1385). اجرای تحقیق به روش دلفی. تهران: یوسف.
کورنیش، ا. (2004). برون­یابی آینده. ملکی­فر، سیاوش، تهران: نماد- نیما، 1388.
مردوخی، ب. (1391). روش­شناسی آینده­نگری. تهران: اکسیر.
ناظمی، ا. و قدیری، ر. (1385). آینده‌نگاری از مفهوم تا اجرا. تهران: مرکز صنایع نوین.
نبی­پور، ا. (1390). آینده­نگاری فناوری. بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی بوشهر.
یونیدو (1392). روش­شناسی آینده­نگاری. خزایی، سعید؛ محمود­زاده، امیر، اصفهان: پارس ضییاء.
یونیدو (1387). راهنمای آینده‌نگاری فناوری. ترجمه: اردستانی، سونیا. تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
 
Bell, W. (1997). Foundations of futures studies. vol. 1: Human science for a new era: History, purposes, knowledge. New Brunswick and London: Transaction Publishers.
Bell, W. (2011). Foundations of Futures Studies: Human Science for a New Era: Values, Objectivity, and the Good Society. Transaction Publishers.
Bishop, P., Hines, A., & Collins, T. (2007). The current state of scenario development: an overview of techniques. Foresight, 9(1), 5-25.
Dator, J. (1996). Futures studies as applied knowledge. Routledge, London & New York.
Dator, J. A. (2002). Advancing futures: Futures studies in higher education. Greenwood Publishing Group.
Inayatullah, S. (2013). Futures Studies: theories and methods. There’sa future: Visions for a better world (Madrid, BBVA, 2013), 36-66.
Popper, R. (2008). Foresight Methodology. The handbook of technology foresight: concepts and practice, 44.
Popper, R. (2008). How are foresight methods selected? Foresight, 10(6), 62-89.
Sardar, Z. (1993). Colonizing the future: the ‘other’dimension of futures studies. Futures, 25(2), 179-187.
Slaughter, R. (2008). Reflections on 40 years of futures studies and Futures. Futures, 40(10), 912-914.