مطالعات ارزیابی اثرات توسعه: ترویج علم در مدیریت محیط‌ زیست

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای ترویج کشاورزی دانشگاه شیراز

2 دانشیار بخش ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه شیراز

چکیده

سیاست‌ها، برنامه‌ها، طرح‌ها­ و پروژه‌های توسعه؛ پیامدهای مختلف مثبت و منفی دارند.­ ارزیابی تأثیرات زیست‌محیطی و اجتماعی سعی دارد به شکلی روش­مند این پیامدها را پیش‌بینی و مدیریت کند. شناسایی و ارزیابی از عملکرد و اثرات برنامه‌های توسعه از طریق نظرسنجی و آشنایی با دیدگاه، ادراک و نگرش مردم یکی از روش‌های دخالت ‌دادن گروه‌های ذی­نفع است. مبادله اطلاعات بین مردم محلی و مجریان، آنان را نسبت به شرایط اقتصادی­ـ اجتماعی کنونی، نحوه کاهش اثرات منفی و افزایش اثرات مثبت در آینده و شناسایی فرصت‌های پیشرفت مطلع می‌کند. این فرایند به افراد اطمینان می‌دهد که آنها کنار گذاشته نخواهند شد و حضور مؤثری در تصمیم­های مربوط به طرح‌های توسعه خواهند داشت.­ این پژوهش علاوه بر مفاهیم نظری ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی، جایگاه ادراک و نگرش را در ارزیابی مشارکتی اثرات بررسی کرده است. در ادامه تعدادی از پژوهش‌های­ ارزیابی اثرات و به­ طور ویژه مرتبط با توسعه روستایی، کشاورزی و منابع طبیعی را بررسی و به روش تحلیل محتوا، نشانزدهای (آثار) مثبت و منفی آنها را بر محیط‌ طبیعی و انسانی استخراج کرده است.

کلیدواژه‌ها


بادن، پ. (1374). روانشناسی شخصیت: جنبه‌های روانی ـ اجتماعی. ترجمه محمود ایروانی. تهران: انتشارات آفرینش.
برارپور، ک. (1387). ارزیابی طرح‌های اقتصادی و توسعه‌ای غرب مازندران بر اساس میزان ایجاد ناپایداری در توسعه ناحیه‌ای. تحقیقات اقتصادی، ش. 84، صص 47- 17.
ترکمانی، ج. و جمالی‌مقدم، ا. (1384). اثرات مخارج عمرانی دولت بر فقر‌زدایی در مناطق روستایی ایران. پژوهش‌های اقتصادی ایران. سال 7، ش. 25، صص 153-147.
توکلی، م. و قدوسی، ج. (1381)‌. اثرات مدیریت قرق و احیاء قسمتی از حوضه آبخیز سد رئیسعلی دلواری استان بوشهر. مجموعه مقالات‌ اولین همایش ملی تحقیقات مدیریت دام و مرتع (جلد سوم)، تهران: مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، صص 989- 975.
حیاتی، د. (1385). تحلیلی بر پیامدها و راهکارهای گزیده شده اسکان عشایر در ایران با نگرشی بر تجربه دشت‌ بکان فارس. مجله مطالعات اجتماعی ایران، سال 1، ش. 1، صص 99- 77.
رضوانی، م.ر.، رمضان‌زاده، م. و پورجابری، م. (1389). تحلیل اثرات اقتصادی ـ اجتماعی نواحی صنعتی در توسعه نواحی روستایی، مورد مطالعه: ناحیه صنعتی سلیمان‌آباد تنکابن. جغرافیا و توسعه، ش. 18، صص 26- 5.
رهبر، ف. و میرشجاعیان‌، ح. (1387). ارزیابی اثرات توسعه‌ منطقه‌ای طرح‌های صنعتی: مورد مطالعاتی طرح‌های خط لوله اتیلن مرکزی. مطالعات اقتصاد انرژی، سال 5، ش. 19، صص 78 ـ 51.
دریکوندی، ف. (1387). ارزیابی آثار و پیامدهای اقتصادی ـ اجتماعی طرح توسعه ریمله. روستا و توسعه، جلد 11، ش. 1، صص 198- 173.
سعدی، ح. (1388). بررسی اثرات تعاونی‌های تولید کشاورزی در استان همدان. تحقیقات اقتصاد و توسعه روستایی، دوره 40، ش. 4، صص 68-57.
سعیدی، ع. و رستگار، ا. (1389). اثربخشی طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی در توسعه اجتماعی اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی. مورد روستاهای بخش وراوی (شهرستان مهر)، جغرافیا، سال 7، ش. 22، صص 63- 47.
صالحی، ا. (1384). ارزشیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی طرح‌های ساماندهی عشایر در کانون‌های گل‌افشان و چشمه‌رحمان اصفهان. مجموعه مقالات همایش ملی ساماندهی عشایر ایران (جلد اول). تهران: انتشارات نقش‌بیان.
صفاری‌نیا، م. (1384). روانشناسی تغییر نگرش و رفتار مصرف‌کنندگان انرژی. تهران: سازمان بهره‌وری انرژی ایران.
طباطبایی، ع. و مکنون، ر. (1383). ارزیابی زیست‌محیطی راهبردی آب. اولین کنگره ملی مهندسی عمران.
طالبیان، س.ا.، فاضلی، م. و دغاقله، ع. (1387). تحلیل تأثیر اجتماعی توسعه صنعتی منطقه عسلویه. نامه علوم اجتماعی، ش.  33، صص 75- 55.
طاهرخانی، م. و حیدری‌ساربان، و. (1383). نقش تعاونی‌های تولیدی در توسعه مناطق روستائی، مطالعه موردی: شهرستان مشکین‌شهر. پژوهش‌های جغرافیایی، سال 36، ش. 49، صص 126- 115.
عظیمی، ن. و امیر‌ی‌لمر، م. (1387). ارزیابی اثرات اجرایی طرح ساماندهی خروج دام از جنگل بر جنگل‌نشینان در استان گیلان: مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان رضوانشهر. پژوهش‌های جغرافیایی، ش. 63، صص 171-157.
فائو. (1387). طرح‌های جنگل‌داری اثرات ـ ارزیابی اقتصادی. ترجمه ارسطو سعید، انتشارات دانشگاه تهران.
قنبری، ی. و راستی‌اردکانی، م. (1381). اجرای طرح کنترل ورود دام از مناطق قشلاقی به مراتع ییلاقی در استان اصفهان. ویژه‌نامه مقالات‌ اولین همایش ملی تحقیقات مدیریت دام و مرتع، تهران: مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع.
کرمانی، م.، بهروان، ح. و ازکیا، م. (1387). بررسی تغییرات اقتصادی و اجتماعی در شیوه زندگی روستائیان به‌واسطه استقرار صنعت در مناطق روستایی، نمونه مورد مطالعه: مجتمع صنعتی معدنی مس قلعه‌زری. علوم اجتماعی، سال 5، ش. 2، صص 214-179.
کرمی، ع. و رضایی‌مقدم، ک. (1384). آثار تعاونی‌های تولید کشاورزی در فرایند تولید. اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 13، ش. 52، صص 30-1.
کریمی. ی. (1379). نگرش و تغییر نگرش. تهران: مؤسسه نشر ویرایش.
کریمی، ی. و صفاری‌نیا، م. (1384). روانشناسی اجتماعی و تغیر نگرش مصرف‌کنندگان انرژی. نشریه انرژی ایران، سال 9، ش. 22، صص 83-69.
کلاینبرگ، ا. (1386). روانشناختی اجتماعی. ترجمه علی­محمد کاردان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
لهسایی‌زاده، ع. و ماجدی، م. (1383). بررسی اثرات پروژه‌های عمرانی بر رفاه در نقاط روستایی استان فارس. جامعه‌شناسی ایران، دوره 5، ش. 40، صص 94-73.
محمدی‌گلرنگ، ب.، قدوسی، ج. و مشایخی، م. (1384). ارزیابی اقتصادی عملیات آبخیزداری انجام شده در حوزه آبخیز سدها (حوزه آبخیز سد شهید یعقوبی، تربت‌حیدریه). تحقیقات جغرافیایی، ش. 83، صص 110-93.
مظفر، ف.، حسینی، س.ب.، سلیمانی، م.، ترکاشوند، ع. و سرمدی، ع. ا. (1387). ارزیابی اثرات اجرای طرح‌های هادی بر محیط‌زیست روستاهای ایران. علوم محیطی، سال 5، ش. 3، صص 33-11.
مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه‌روستایی. (1388). بررسی اثرات اقتصادی- اجتماعی آموزشی‌های ترویجی در زمینه امور دام. قابل‌دسترس در:  http://www.agri-peri.ir
میررجبی، ح. (1385). نقش مدیریت در بهبود وضع اجتماعی و اقتصادی روستائیان مناطق جنگلی (مطالعه موردی منطقه یخکش). مجموعه نقش مدیریت در عمران روستاها و حفاظت از منابع‌طبیعی و محیط‌زیست. تهران: انتشارات میرماه.
Ahmadvand, M., Karami, E. and Iman, M.T. (2011). Modeling the determinants of the social impacts of agricultural development projects. Environmental Impact Assessment Review, 31 (1): 8-16.
Ahmadvand, M. Karami, E., Zamani, G.H. and Vanclay, F. (2009). Evaluating the use of social impact assessment in the context of agricultural development projects in Iran. Environmental Impact Assessment Review, 29 (6): 399- 407.
Akinbile, L. A. (2007). Social impact assessment of limestone exploitation in Yewa North local government area of Ogun State, Nigeria. Pakistan Jornal of Social Sciences, 4 (1): 107-111.
Albrecht, S. and Thompson, J. G. (1988). The place of attitude and perceptions in social impact assessment. Society and Natural Resources, 1(1):69-80.
Alston, D. E., Cabarcas, A., Capella, J., Benetti, D. B., Keene-Meltzoff, S., Bonilla, J. and Cortés, R. (2005). Environmental and social impact of sustainable offshore cage culture production in Puerto Rican waters. Available at: www.lib.noaa.gov/retiredsites/ docaqua/reports/finaloffshorepuertorico.pdf
Becker, H.A. (2001). Social impact assessment. European Journal of Operational Research, 128 (2): 311-321.
Becker, D.R., Harris, C. C., McLaughlin, W. J. and Nielsen, E.A. (2003). A participatory approach to social impact assessment: the interactive community forum. Environmental Impact Assessment Review, 23 (3): 367-382
Beedell. J. and Rehman, T. (2000). Using social – psychology models to understand farmers, conservation behavior. Journol of Rural studies, 16 (1): 117-127.
Bradshaw, M., Wood, L. and Williamson, S. (2001). Applying qualitative and quantitative research: A social impact assessment of a fishery. Applied Geography, 21 (1): 69-85.
Jay, S., Jones, C., Slinn, P. and Wood, C. 2007. Environmental impact assessment: Retrospect and prospect. Environmental Impact Assessment Review, 27 (4): 287-300.
Hayati, D., Karami, E. and Powell, J. (2008). The impact of rural development interventions on rural households: poverty and inequality: the case of Fars Province, Iran. Journal of Iranian Social Studies, 2 (1): 169-183.
Heikkinen, T. and Sairinen, R (2007). Social impact assessment in regional land use planning, best practices from Finland. Nordic Research Programme Report 2005-2008, Report: 3, Available at: www.nordregio.se.
Momtaz, S. (2002). Environmental impact assessment in Bangladesh: A critical reviw. Environmental Impac Assessment Review, 22(2):163-179.
Neiland, A.E., Shaw, S.A. and Bailly, D. (1991). The social and economic impact of aquaculture: a European review. European Society Special Publication, 16:469-482.
Park, A. and Wang, S. (2010). Community-based development and poverty alleviation: An evaluation of China’s poor village investment program, Journal of Public Economics, 94 (9-10): 790-799.
Pisani, J. A. and Sandham, L. A. (2006). Assessing the performance of SIA in the EIA context: A case study of South Africa. Environmental Impact Assessment Review, 26 (8): 707-724.
Rodrigues, G. S., Campanhola, C., Kitamura, P. C. (2003). An environmental impact assessment system for agricultural R&D. Environmental Impact Assessment Review, 23 (2): 219-244.
Tilt, B., Braun, Y. and He, D. (2008). Social impact of large dam projects: A comparison of intenational case studies and implications for best practice. Journal of Environmental Management, 90 (3): 249-257.
Tukker, A. (2000). Life cycle assessment as a tool in environmental impact assessment. Environmental Impact Assessment Review, 20 (4): 435-456.
Walker, J. L., Mitchell, B and Wismer, S. (2000). Impacts during project anticipation in Molas, Indonesia: Implications for social impact assessment. Environmental Impact Assessment Review, 20 (5): 513-535.
Winter, S. J., Esler, K. J. and Kidd, M. (2005). An index to measure the conservation attitudes of landowners towards Overberg Coastal Renosterveld, a critically endangered vegetation type in the Cape Floral Kingdom, South Africa. Biological Conservation, 126 (3): 383-394.
Vanclay, F. (2003). International principles for social impact assessment. Impact Assessment Project Appraisal, 21 (1): 5-11.
Vanclay, F. (2004). The trible bottom and impact assessment: how do TBL, EIA, SIA, SEA and EMS relate to each other? Journal of Environmental Policy and Management, 6 (3): 265-288.