الگوی ارزشیابی توانمندساز در مدیریت مشارکتی منابع طبیعی

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دکترای ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران *(مسوول مکاتبات).

چکیده

تلاش‌های گسترده در صیانت از منابع طبیعی و محیط‌زیست، تاکنون نتوانسته روند از دست رفتن این منابع ارزشمند را متوقف کند. در اینکه علت ناموفق بودن طرح‌های توسعه در این حوزه، بی‌توجهی به مردم و کنش­گران مختلف مرتبط با منابع طبیعی است، تقریباً اتفاق نظر وجود دارد و شناخت راهبردها و الگوهای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از آنها ضرورتی بنیادی و همچنان موضوع‌ برجسته مجامع علمی توسعه روستایی و جوامع محلی است. دیر زمانی است که برای پاسخ­گویی به این معضل جهانی، مدیریت مشارکتی و توانمندسازی بهره‌برداران و ذی­نفعان مختلف و فراهم کردن شرایط درگیر شدن و حضور مؤثر و هدفمند مردم در افزایش کیفیت و اثربخشی برنامه‌های توسعه منابع طبیعی مورد تأکید است. توانمندسازی فرایندی است که افراد جامعه از نیازها و خواسته‌های خود آگاه شده، نوعی اعتماد به نفس و خوداتکایی را برای برطرف کردن آن نیازها به‌دست می‌آورند و از توانایی لازم برای تحقق هدف‌های خود برخوردار می‌شوند. این پژوهش به روش مرور هدفمند و تحلیلی، با ارائه سیر تحول در نسل‌های مختلف ارزشیابی، رابطه متقابل توانمندسازی و مشارکت مردم را توضیح داده است. سپس به‌عنوان موضوع اصلی پژوهش مفهوم و فلسفه، اصول و سطوح مدل ارزشیابی توانمندساز را تبیین نموده است. طبق نتایج، ‌در مدل ارزشیابی توانمندساز برنامه‌های توسعه منابع طبیعی، قضاوت و ارزشگذاری‌ فردی در خصوص نحوه اجرا و اثرات اقتصادی، اجتماعی پروژه، جای خود را به مدل گفت­وگو، تعامل و هم‌اندیشی همه گروه‌های ذی­نفع و مخاطب شامل طراحان و مجریان، ارزشیاب‌ها و جامعه هدف و میزبان می‌دهد. در این مدل مدیران و ارزشیابان برنامه‌ها، نه در نقش تصمیم‌گیر، بلکه در نقش تسهیل­گر و توانمندساز عمل می‌کنند. بنابراین اجرای مدل ارزشیابی توانمندساز در برنامه‌های مدیریت منابع طبیعی به کاهش تضاد منافع، همگرایی منابع انسانی و افزایش انگیزه و علاقه کنشگران به راهبردهای پایداری منابع کمک می‌کند. همچنین مسیر پیشبرد برنامه‌ها را بر اساس خواست و نیاز مخاطبان تنظیم می‌نماید. با این حال مدل ارزشیابی توانمندساز دچار کاستی‌هایی نیز می‌باشد که بطور مختصر بدان اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

ابطحی، حسین. و عابسی، سعید. (1386). توانمندسازی کارکنان. چاپ اوّل، کرج: مؤسسه تحقیقات و آموزش مدیریت.
بیک‌زاد، جعفر.، رضوان، سید‌نادر.، یاوری، علی. (۱۳۹۶). ارزیابی توانمندسازی روانشناختی مدیران و تأثیر آن بر نگرش آنان به برنامه‌ریزی استراتژیک در معاونت توسعه منابع انسانی شرکت ملی نفت ایران. مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت، جلد ۹، ش ۳۴، صص 214-195.
زارعی‌متین، حسن.، محمدی‌ الیاسی، قنبر. و صنعتی، زینب. (1386). بررسی رابطه بین آموزش‌های ضمن خدمت و توانمندسازی کارکنان (در سازمان جهاد‌کشاورزی استان قم). فرهنگ مدیریت، دوره 5، ش 16، صص 116-87.
فاطمی، فتاح. و زاهدی‌اصل، م. (1391). بررسی بهره‌مندی زنان از پروژه‌های محله‌محور شهرداری تهران و تأثیر آن بر میزان ارتقای احساس توانمندی اجتماعی و روانی آنان. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم اجتماعی.
عابدی سروستانی، احمد. (1390). چالش‌ها و راهکارهای ارزشیابی اثربخشی برنامه‌های اجتماعی. پژوهش، سال 3، ش 2، صص 155-139.
عباس‌پور، عباس. و بدری، مرتضی. (1394). رابطه بین توانمندسازی روانشناختی و عوامل مؤثر بر بهره‌وری منابع انسانی. مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، سال 24، ش 79، صص 100-73.
شاطریان، محسن.، محمدی، اکرم. و مومن‌بیک، زهرا. (1396). بررسی تأثیر معیارهای اجتماعی و کالبدی بر توانمندکردن محلات شهری (مطالعة موردی: محلة بازار شهر کاشان). برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال 7، ش 1، صص اول، صص 20-1.
شایان، حمید. (1387). مکان‌یابی سکونتگاه‌های خدماتی برتر بر اساس فن ارزشیابی مشارکتی در شهرستان مشهد. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دوره 6، ش 11، صص 82-65.
کریمی، حمید.، کرمی، غلامحسین. و موسوی، سیدمحمدجواد. (1398). بررسی ویژگی‌ و زمینه‌های‌ توسعه نظام جنگل ـ زراعی.  انسان و محیط‌زیست، دوره 17، ش 49.
محقق معین، محمدحسن. (1390). چشم‌انداز ارزشیابی، گذشته، حال، آینده. در مجموعه مقالات سخنرانی‌های علمی، ارسلان ایرجی‌راد و دیگران، کرج: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و نشر آموزش کشاورزی.
محقق‌ معین، محمدحسن. (1383). ارزشیابی توانمندساز. تهران: انتشارات مؤسسه بین‌المللی توسعه مفاهیم مدنی.
نوری‌پور، مهدی. و مالکی‌، رسول. (1394). ارزشیابی آموزشی، ضرورتی نوین در آموزش عالی ایران (مورد مطالعه: گروه مدیریت توسعة روستایی دانشگاه یاسوج). نامه آموزش عالی، سال 8، شماره 29، صص 114-85.
واعظی، رضا.، محمدی، محسن. (1396). الگویی برای ارزیابی خط‌‌مشی‌های عمومی در ایران (مطالعه خط‌مشی مالیات بر ارزش افزوده). چشم‌انداز مدیریت دولتی، ش 29، صص 72-47.
وتن، دیوید. ای. و کمرون، کیم. ای. (1381). تواناسازی و تفویض اختیار. ترجمه بدرالدین اورعی یزدانی، کرج: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
Ballet, J. and Sirven, N. and Requiers-Desjardins, M. (2007). Social capital and natural resource management: A critical perspective. The Journal of Environment & Development, 16(4):355-374.
Cucuzzella, C. (2009). Fourth Generation Evaluation: Expanding the Evaluation Framework for Sustainable Design Projects. Available at: www.iasdr2009.or.kr › Papers › Sustainability › Fourth Generation Evaluation.
Fetterman, D. (2019). Empowerment evaluation: a stakeholder involvement approach. Health promotion journal of Australia, 30(2): 137-142.
See comment in PubMed Commons belowFetterman, D. M. (2002). Empowerment evaluation: building communities of practice and a culture of learning. American Journal of Community Psychology, 30(1):89-102.
Fetterman, D. M. (1998). Empowerment evolution and the internet: A synergistic relationship. Current Issues in Education, 1(4), Available: http://cie.asu.edu/valume I/number4/index.html.
Fetterman, D. M.  (1996). Empowerment evaluation: collaboration, action research and a case example. The Action Evaluation Research Institute. Available: http://www.aepro.org/inprint/conference/fetterman,html.
Fetterman, D. M. and Wandersman, A. (2007). Empowerment evaluation: Yesterday, today, and tomorrow. American Journal of Evaluation, 28(2):179-198.
Hasanuzzaman, M. d., Hossain‌, M. and Saroar, M. (2014). Diversity and preference of agricultural crops in the cro‌pland agro forests of south-western Bangladesh. International Journal of Agriculture and Crop Sciences, 7(7):364-372.
Huebner, A. ‌J. and Betts, S. C‌. (1999). Examining fourth generation evaluation: Application to positive youth development. Evaluation, 5(3):‌340-358.
Guba, E. G. and Lincoln, Y. S. (1989). Fourth Generation Evaluation. New Delhi: SAGE Publications.
Lockie, S., Franettovich, M., Petkova-Timmer, V., Rolfe, J. and Ivanova, G. (2009). Coal mining and the resource community cycle: A longitudinal assessment of the social impacts of the Coppabella coal mine. Environmental Impact Assessment Review, 29(5): 330-339.
Lennie, J. (2005). An evaluation capacity-building process of sustainable community IT initiatives: Empowering and disempowering impacts. Evaluation, 11(4):390-414.
Miller, R. L. and Campbell, R. (2006). Taking stock of empowerment evaluation: An empirical review. American Journal of Evaluation, 27(3):296-319.
Miller, W. and Lennie, J. (2005). Empowerment evaluation: A practical method for evaluating a national school breakfast program. Evaluation Journal of Australasia, 5(2):18-26.
Rappaport, J. (1981). In praise of paradox: A social policy of empowerment over prevention. American Journal of Community Psychology, 9:1-25.
Sullins, C. D. (2003). Adapting the empowerment evaluation model: A mental health drop-in center case example. American Journal of Evaluation, 24(3): 387-398.
Salam, M.A., Niguchi, T. and Kokio, M. (2005). Factors influencing the sustained participation of farmers in participatory forestry: A case study in central Sal forest in Bangladesh. Journal of Environmental Management, 75: 51-‌43.
Wandersman, A., Alia, K.A., Cook, B. and Ramaswamy, R. (2015). Integrating empowerment evaluation and quality improvement to achieve healthcare improvement outcomes. BMJ Quality & Safety, 24(10):645–652.
Zimmerman, M.‌ A. (1995). Psychological Empowerment: Issues and illustrations, American Journal of Community Psychology, 23‌(5): 581-599.
.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار