1
دکترای ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2
استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران *(مسوول مکاتبات).
چکیده
تلاش‌های گسترده در صیانت از منابع طبیعی و محیط‌زیست، تاکنون نتوانسته روند از دست رفتن این منابع ارزشمند را متوقف کند. در اینکه علت ناموفق بودن طرح‌های توسعه در این حوزه، بی‌توجهی به مردم و کنشگران مختلف مرتبط با منابع طبیعی است، تقریباً اتفاق نظر وجود دارد و شناخت راهبردها و الگوهای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از آنها ضرورتی بنیادی و همچنان موضوع برجسته مجامع علمی توسعه روستایی و جوامع محلی است. دیر زمانی است که برای پاسخگویی به این معضل جهانی، مدیریت مشارکتی و توانمندسازی بهره‌برداران و ذینفعان مختلف و فراهم کردن شرایط درگیر شدن و حضور مؤثر و هدفمند مردم در افزایش کیفیت و اثربخشی برنامه‌های توسعه منابع طبیعی مورد تأکید است. توانمندسازی فرایندی است که افراد جامعه از نیازها و خواسته‌های خود آگاه شده، نوعی اعتماد به نفس و خوداتکایی را برای برطرف کردن آن نیازها به‌دست می‌آورند و از توانایی لازم برای تحقق هدف‌های خود برخوردار می‌شوند. این پژوهش به روش مرور هدفمند و تحلیلی، با ارائه سیر تحول در نسل‌های مختلف ارزشیابی، رابطه متقابل توانمندسازی و مشارکت مردم را توضیح داده است. سپس به‌عنوان موضوع اصلی پژوهش مفهوم و فلسفه، اصول و سطوح مدل ارزشیابی توانمندساز را تبیین نموده است. طبق نتایج، در مدل ارزشیابی توانمندساز برنامه‌های توسعه منابع طبیعی، قضاوت و ارزشگذاری فردی در خصوص نحوه اجرا و اثرات اقتصادی، اجتماعی پروژه، جای خود را به مدل گفتوگو، تعامل و هم‌اندیشی همه گروه‌های ذینفع و مخاطب شامل طراحان و مجریان، ارزشیاب‌ها و جامعه هدف و میزبان می‌دهد. در این مدل مدیران و ارزشیابان برنامه‌ها، نه در نقش تصمیم‌گیر، بلکه در نقش تسهیلگر و توانمندساز عمل می‌کنند. بنابراین اجرای مدل ارزشیابی توانمندساز در برنامه‌های مدیریت منابع طبیعی به کاهش تضاد منافع، همگرایی منابع انسانی و افزایش انگیزه و علاقه کنشگران به راهبردهای پایداری منابع کمک می‌کند. همچنین مسیر پیشبرد برنامه‌ها را بر اساس خواست و نیاز مخاطبان تنظیم می‌نماید. با این حال مدل ارزشیابی توانمندساز دچار کاستی‌هایی نیز می‌باشد که بطور مختصر بدان اشاره شده است.
)