%0 Journal Article %T ارتباطات علم و ترویج علم %J ترویج علم %I انجمن ترویج علم ایران %Z 2251-9033 %A منصوری, رضا %D 2016 %\ 08/22/2016 %V 7 %N 1 %P 5-6 %! ارتباطات علم و ترویج علم %R %X مفهوم سازی فرایندی است پیچیده در تاریخ تفکر در جوامع انسانی. هنگامی که مقهومی جدید ابداع می­شود و کلمه ای بر آن اطلاق می­شود، اعم از این که نوواژه باشد یا واژه­ای موجود، به طور طبیعی ذهن انسان­هایی که در آن فرایند مشارکتی نداشته­اند در پذیرش این مفهوم مقاومت می­کند. این هم پدیده­ای شناخته شده است. این پدیده­ی مقاومت ذهن در زمینه­ی مفهوم­های علوم طبیعی کمتر است. با وصف این می­دانیم که ذهن ایرانیان هنگامی که با دو مفهوم مدرن سرعت و شتاب در فیزیک، و تفکیک آن دو، در دوره­ی دار­الفنون مواجه شد واکنشی گیج­کننده و مبهم از خود نشان داد و شاید کتاب فیزیک علیخان در ابتدای دوران پهلوی اولین کتابی بود که در آن این دومفهوم از هم تفکیک شد. مفهوم زمان در فیزیک مدرن اما، که پایه­ی همه­ی علوم جدید است، هنوز در ذهن ما ایرانیان و فلاسفه­ی ما شکل نگرفته و پذیرفته نشده است. همین کافی است بتوانیم تصور کنیم در زمینه­ی مفهوم­های علوم انسانی چقدر این فرایند پذیرش مفهوم­های جدید سخت­تر و زمان بر تر است. مفهوم ترویج علم و حالا مفهوم ارتباطات علم و تفکیک آنها از هم مصداق همین پیچیدگی در علوم انسانی است. به خاطر دارم اوائل دهه­ی هفتاد را که واژه­ی ترویج علم را به منظور بیان مفهوم تبدیل و "ترجمه­ی" گزاره­های علمی به زبان عامه را پیشنهاد­ کردیم و به کار بردیم. بسیار یا اصلاً قبول نداشتند یا برای پذیرش آن آمادگی نداشتند. مرحوم آقای دکتر شریعتمداری استاد علوم تربیتی از جمله مخالفان این واژه بودند. حالا پس از بیش از دو دهه که این  واژه برای بیان مفهوم همگانی کردن دانش یا معرفت علمی مدرن به کار می­رود مفهوم جدید و عام­تر "ارتباطات علم" میان متخصصان علوم انسانی با مشکل مشابهی مواجه است؛ پس باید انتظار داشت با جا افتادن این مفهوم در میان سیاست­گذاران و مدیران هنوز فاصله­ی بسیار داشته باشیم. کلمه­ی ارتباطات، جمع ارتباط، از همان معنایی گرفته شده که در زمینه­ی ارتباط انسانی به کار می­رود. توانایی ارتباط میان انسان­ها هنری است که روان­شناسان از پیچیدگی آن به خوبی آگاه­اند. به همان معنی توانایی برقرار کردن ارتباط علمی میان گروه­های انسانی متفاوت هنر و فنی پیچیده است، به ویژه در این چند دهه­ی اخیر که رشد علم بسیار شدت گرفته و فرصت جذب یافته­های علمی برای اهل علم حتی در یک رشته هم کار ساده­ای نیست. ارتباط میان اهل علم در یک رشته­ی تخصصی معمولاً گفتمان (دیسکوز) نامیده می­شود که اساس رشد علم است. اما معمولاً از یک نخصص که کمی دور می­شویم پیچیدگی مفاهیم به حدی است که گفتمان دیگر امکان­ناپذیر می­شود و ارتباط یا "ارتباطات علم" جایگزین گفتمان علم می­شود. و ما در ایران هنوز از فراگیری و تفکر در زمینه­ی این هنر و فن برقراری ارتباط علم غافلیم و مفهوم آن را هم به درستی نمی­شناسیم؛ منظور من نشناختن در میان متخصصان علوم انسانی است چه رسد به متخصصان علوم پایه و پزشکی و مهندسی؛ و اصلاً از عامه صحبتی نمی­کنم! اتفاقاً، اهمیت درک این مفهوم جدید برای کشوری مثل ایران که در راه ورود به دنیای جدید علم است و می­خواهد از فاز یادگیری دانش علمی به فاز مشارکت در فرایند علم جهانی وارد بشود نشناختن این مفهوم یکی از مهم­ترین مانع­ها در ورود به این فاز و سیاست­گذاری منطقی در تسهیل این ورود است. متخصصان ما که در یک رشته با همکاران جهانی خود وارد گفتمان علم جهانی شده­اند بر این تصورند که لابد کشور هم باید به همین ترتیب وارد فاز فرایندی با علم جهانی بشود و متوجه نمی­شوند که تا زمانی که میان رشته­های تخصصی درون کشور مفاهمه­ای اتفاق نیفتد، و ارتباط علم میان حوزه­های متفاوت علم در نگیرد، هر کس بخشی از این "فیل" علم را دریافته و تصوری از خود فیل در کلان سیاست­گذاری کشور وارد نشده است؛ و همین باعث می­شود سیاست­گذاران و مدیران ما نتوانند یکپارچگی فرایند علم را درک بکنند و آن را در برنامه­ریزی­های ملی به اقدام­های اثر­گذار ترجمه بکنند. نمی­توان واژه­ی ترویج علم را برای ارتباط میان حوزه­های علم یا میان حوزه­های علم و مدیریت علم به کار برد؛ حوزه هایی که ارتباط میان آنها در ایران عملاً تعطیل است یا ناممکن شده است؛ نگاه کنید به جدایی علوم پزشکی از علوم دیگر؛ یا بی­توجهی به علوم انسانی و فروکاهیدن آن به خواندن چند کتاب و اخذ درجه­ی دکتری در دانشگاه­های ایران. باید مفهوم ارتباطات علم را جدی بگیریم و برای برقراری سالم ارتباطات علم در داخل کشور با ویژگی­های منحصر به فردش بکوشیم. درک و گسترش کاربرد مفهوم ارتباطات علم به طور قطع به توسعه­ی علمی ما سرعت خواهد بخشید. %U https://www.popscijournal.ir/article_88450_cea214714ec433fad134b7be2bb850b1.pdf